Amerikaans vuilbroed (AVB), veroorzaakt door het grampositieve sporevormende staafje Paenibacillus larvae, is een ziekte die het broed van een bijenvolk aantast. Volwassen bijen raken door de sporen van deze bacterie niet geïnfecteerd terwijl in het broed de sporen een vernietigende werking kunnen hebben.
De sporen van P. larvae zijn zeer taai. Ze kunnen 30 tot 40 jaar 'slapend' overleven en zijn bestand tegen hitte en droogte. De bacterie infecteert geen andere soorten, alleen de honingbij. Tijdens een onderzoek van honingmonsters in België (1999) bleek dat 146 van de 1328 monsters sporen van P. larvae bevatten. Dat is ongeveer11%.
Er is nog veel onduidelijk als het gaat om factoren die een daadwerkelijke uitbraak bepalen. Sporen die in de kast aanwezig zijn, kunnen bij het poetsen door de bijen worden opgenomen en bij het voeren aan de larven worden doorgegeven. Eenmaal in de darm van de larve ontkiemt de spore en baant zich een weg via het darmweefsel naar het bloed van de bij. Daar vermenigvuldigen de bacteriën zich explosief en de larve gaat ten onder. Om larven van 4 a 5 dagen ziek te maken zijn miljoenen sporen nodig maar om larven van 0-24 uur ziek te maken zijn er maar enkelen nodig. Sommige larven zullen door de bijen worden verwijderd en buiten de kast worden gewerkt, anderen sterven in de cel (zie foto onder). Het broed krijgt zo het kenmerkende 'hagelschot' uiterlijk.
Nadat de larve is overleden en het voedsel voor de bacterie op raakt, gaat ze over tot het vormen van miljarden sporen. Tijdens dit proces worden door P. larvae antibiotica gevormd die secundaire infecties onderdrukken. De sporen vormen samen met resten van de larve een slijmerige massa op de bodem van de cel die met een lucifer tot een draad getrokken kan worden. De celdeksels van de cellen drogen uit en scheuren in. Tijdens het poetsen van de cellen worden de sporen door de poetsbijen opgenomen en doorgegeven aan de voedsterbijen die er op hun beurt weer nieuwe larven mee infecteren. Vanwege de besmettelijkheid van Amerikaans vuilbroed is de ziekte aangifteplichtig.
Voor verdenking of vaststelling van Amerikaans vuilbroed is een uitvoeringsdraaiboek opgesteld zodat er adquaat gehandeld kan worden. Het draaiboek is als volgt:
- Vaststelling of verdenking Amerikaans vuilbroed. Bel bijen@wur (0317478480) voor een diagnose op afstand. Het formulier 'eerste melding ziekteverschijnselen' wordt ingevuld. Conclusie : Ja, nee, misschien.
- Melden. Ja of mischien melden in Kerkrade bij het meldpunt Dierziekten (0455354232) en de Bijengezondheidscoordinator (BGC) wordt ingeschakeld. Bij nee eventuuel advies voor behandeling andere ziekte.
- Onderzoek bijenstand door imker en BGC. Vita test, toont AVB of EVB aan.
- AVB positief melden aan VWA. Instellen 3 km zone. Zoeken van alle bijenvolken in zone. Vervoersverbod wordt ingesteld.
- Tracering. Is er gehandeld of gereisd met de bijen?
- Behandeling van de bijenstand. Zieke volken worden afgezwaveld en de ramen en bijen worden verbrand. De kasten worden schoongemaakt (hete 6% soda oplossing). Van de volken die niet ziek zijn, worden kunstzwermen gemaakt en op enkel kunstraat gezet. De broed- en honingramen worden vernietigd en de kasten schoongemaakt. Bijen@wur geeft aan dat de sporen levend 'door het putje' mogen en dat schoonmaken van de kasten met soda volstaat. De bijenstand (stellingen, grond) wordt ook schoongemaakt.
- Omgevingsscreening. Alle imkers in de 3km zone verklaren schriftelijk dat hun volken gezond zijn. Dit wordt na 4 weken herhaald.
- Controle op de eerste stand door imker en BGC. Schriftelijke verklaring van herstel ondertekend door de imker.
- Alle verklaringen worden verzameld door bijen@wur en zij geven de situatie door aan VWA.
- Vrijgeven 3km zone door LNV
Lees voor meer informatie ook: http://documents.plant.wur.nl/ppo/bijen/uitvoeringsdraaiboek_avb.pdf
